El lado frío de la almohada

Acabo de reler El lado frío de la almohada, a magnífica novela de Belén Gopegui publicada por Anagrama en 2004. Nesta ocasión, porén, tiven a sorte de voltar á súa lectura da man da edición cubana, realizada pola editorial Arte y Literatura e que conta co aliciente de ser unha edición especial e ampliada, cun capítulo final a modo de epílogo escrito despois de coñecida e valorada pola propia autora a recepción que os medios de comunicación, a crítica e os propios lectores fixeran do texto no Estado español. Á existencia desta edición especial non foi allea, de certo, a amizade que a autora garda con Iroel Sánchez, director do Instituto Cubano do Libro e persoa tan afable como culta a quen tivemos ocasión de coñecer e con quen puidemos conversar demorada e suxestivamente hai un par de anos en Ribadeo, durante a celebración das Xornadas Mar por Medio. Algúns meses despois reencontrámonos con el xa en Cuba, durante os días fermosos da Feira Internacional do Libro da Habana na que Galiza tivo a honra de ser país convidado. Fora precisamente Iroel Sánchez quen me falara desta edición, prologada por el mesmo, que o amigo e editor Paco Macías tivo a xentileza de procurar para min na capital cubana o pasado febreiro. Para quen non a leu, poderíase dicir de xeito moi sintético -e seguramente tamén simplista- que é unha historia de amor e de espías da que, perfectamente complexizada e tupida pola súa riqueza e densidade narrativa, emerxe cara o lector un cuestionamento fondo das posicións e cesións de certa “esquerda” española con respecto á revolución cubana e outras incomodades, esas das que o PSOE, Prisa e a socialdemocracia cultural española preferiron ir desertando desde hai décadas, a medida que descubrían como adaptarse á realidade e ao pensamento oficial para estar e manterse no goberno era un camiño moito máis fácil, agradecido e rendíbel que o de construír e socializar un pensamento e unha alternativa política realmente transformadora, que quixese confrontar os poderes reais e aspirase desde o goberno a ir mudando a realidade. Mais, á marxe das virtudes literarias da novela, que xa coñecía, da edición cubana interesoume especialmente a compilación final que os seus responsábeis fixeron dunha serie de artigos, entrevistas e críticas aparecidas con anterioridade en medios españois, e case sempre referidas aos aspectos máis extraliterarios da mesma. O interese, porén, non foi tanto por estas lecturas e posicionamentos en si, senón sobre todo polo que a novela supuxo no campo do real, pola súa vontade de servir nese campo sabendo a quen e para que, e por como conseguiu facer emerxer á superficie determinados mecanismos represivos case sempre ocultos na dictadura invisíbel do políticamente “normal e correcto”. Termos marcados e non marcados, ou como di Gopegui, “cando as posicións políticas son unicamente a confirmación do modo de vida existente e amplamente interiorizado como natural, estas posicións desaparecen aos ollos da sociedade”. Por iso son tan eficaces. Por iso Gloria Estefan é música latina pero Pablo Milanés música comprometida. Ou por iso os galegos The Homens, facendo pop na nosa lingua, teñen que soportar estoicamente a pregunta habitual do xornalista: ¿y cuando dais el salto al español? Termos marcados e non marcados, violencia soterrada de quen decide que é o normal e que non. No caso que nos ocupa, Gopegui padeceu a negación do dereito de réplica que solicitara ao xornal El País, despois de que nel se publicara un artigo de Rosa Montero no que esta, aínda recoñecendo que non lera o libro do que falaba, atacaba tanto á súa autora como ao texto en si. O artigo de resposta de Gopegui foi publicado finalmente por El Mundo (aínda que eu ofrezo aquí o editado en Rebelion) o 16 de novembro de 2004, baixo o título Más de cien mentiras, e seméllame de leitura máis que recomendábel. Con el vos deixo, por se interesa.