Autoestima, dignidade, benestar: Castelao, sempre.

Onte, domingo, cumpríronse 25 anos da volta dos restos mortais de Castelao a Galiza. As imaxes do momento no que o cadaleito é conducido a San Domingos de Bonaval no medio dunha multitudinaria manifestación dos nacionalistas galegos son xa parte da historia moderna do noso país. Os mesmos que durante décadas estiveran gobernando Galiza baixo a ditadura franquista traían agora e facíanlle as honras ao símbolo das liberdades galegas, líder do Partido Galeguista durante e democracia republicana e presidente do Consello de Galiza no exilio. Tanto se ten xa falado e escrito sobre Castelao, desde dentro e desde fóra do nacionalismo, que se cadra cómpre pedir que se fale menos da súa figura e se lea máis a súa obra, e moi nomeadamente o Sempre en Galiza. Non me resisto, porén, en datas coma estas, a reivindicar ao de Rianxo como personalidade central no proxecto dunha Galiza libre, democrática e de progreso, que tal cousa defendeu sempre o noso compatriota na súa praxe política e nos seus traballos e escritos teóricos.

Latexa en Castelao un nacionalismo fincado en valores transformadores, que vencellan e fan inseparábel a batalla identitaria e cultural das transformacións socio-económicas e políticas que a Galiza precisaba para poder avanzar no camiño do progreso. Se os avances na cuestión nacional e social van da man e intimamente ligados desde os tempos iniciais da causa galeguista -sempre foi esta, malia a existencia de grupos e personalidades de dereitas, a opción ideolóxica predominante- con Castelao e Bóveda o vencello da loita pola nosa identidade entrecrúzase para sempre coas posicións políticas a prol do benestar das maiorías sociais do país. Nacionalismo popular, pois, que ademais resolve a tensión nacionalismo - internacionalismo. A Galiza célula de universalidade das Irmandades da Fala é tamén en Castelao un proxecto de nación aberta ao mundo, que quere desde o seu propio ser dialogar en pé de igualdade co resto de culturas e pobos do planeta. Non existe o problema da forzada división académica entre voluntarismo e organicismo na orixe do nacionismo galego: Galiza é unha nación en si (feito obxectivo, que acreditan a súa lingua, cultura, tradicións, forma de asentamento no territorio, idiosincrasia, ...) na que o pobo vive un proceso de asunción da súa personalidade política e cultural para acabar sendo tamén nación para si (feito subxectivo, que terá que se espellar en maiorías políticas, sociais e eleitorais en clave galega). O impulso para avanzar nese proceso dáo a propia consciencia do pobo, auto-organizada en forzas políticas, sindicais, sociais, etc. Daí a preocupación práctica que manifestaban Castelao e Bóveda por dotar ao nacionalismo galego de base social real, dunha base material que o sustentase e fixese avanzar, moi lonxe das posturas culturalistas e elitistas ás que non eran nin foron alleas algunhas personalidades galeguistas da época e máis de despois. Cómpre sinalar tamén que o nacionalismo de Castelao foi, sen ser marxista, un nacionalismo crítico co capitalismo e coas consecuencias deste modelo para coa grande maioría da poboación (traballadores, labregos, mariñeiros, ...) e moi especialmente para coas culturas e os pobos oprimidos. Tamén e desde logo, un nacionalismo nunca antimarxista nin anticomunista.

Foi Castelao, en definitiva, a conxunción galega da esquerda co nacionalismo, a figura que teoriza a construcción dunha Galiza dona de seu desde a defensa das clases populares e o diálogo fraterno e respectuoso co resto de pobos e culturas, o presidente da Galiza libre e resistente no exilio, e como tal foi sempre recoñecido. Ese era o home que viña no cadaleito aquel 28 de xuño de 1984 e que, camiño do Panteón de Galegos Ilustres, foi defendido co corazón na boca por milleiros de galegos e galegas das mans que o quixeron enterrar na autonomía para apagar o lume do seu pensamento libertador. A narración de Tareixa Navaza, emocionante e estremecedora, sería seguramente imposíbel na actual TVG.