Campanades a morts

Estes días de descanso ribadense aproveitei para poñerme ao día con varias películas da colección que o xornal Público ten en marcha e que aínda non vira. Con máis ou menos pracer, foron pasando diante dos meus ollos Sólo un beso (Ken Loach), Mi mejor amigo (Patrice Leconte), InterMission (John Crowley) e Llach: la revolta permanent (Lluís Danés). É sobre esta última sobre a que quero determe un par de minutos, os xustos para recomendala ben polos seus valores políticos e históricos (conta a historia dos cinco asasinatos cometidos pola Policia franquista baixo as ordes directas de Manuel Fraga e Rodolfo Martín Villa) e musicais (fai un repaso da carreira dos primeiros anos de LLach, centrándose especialmente no contexto social e político no que se daba). A película documental, que por certo está producida polo propio dono da Sexta, Jaume Rouras, merece a pena xa simplemente polo sano exercicio que supón lembrar que a imperfectísima democracia tutelada na que vivimos saíu non de ningunha xenerosa vontade democrática dos sectores reformistas do réxime nin da actuación heroica do Rei Juan Carlos I, senón da loita constante dos sectores antifranquistas que facían inviábel a continuación cunha ditadura en plena Europa e na altura histórica de finais dos 70. Foi a labor deses homes e mulleres, dese protagonista colectivo que foron as masas antifranquistas, a que forzou e fixo imposíbel de conter a necesidade e o camiño cara un obrigado cambio de rexime, que infelizmente nunca chegou a romper o cordón umbilical co pasado inmediato. Nestes tempos nos que todo o consenso mediático do sistema se volca para adoctrinarnos sobre o papel do Rei e de Adolfo Suárez naquel proceso, querendo individualizar o protagonismo da consecución da democracia en determinados dirixentes que viñan do propio franquismo, non está de máis lembrar que sen mobilización social e sen loita política, sindical e cultural nada do acontecido despois sería posíbel. Os cambios son sempre colectivos e é a participación activa da sociedade quen os fai posíbeis. Porque non todos, aínda hoxe, somos iguais. Hai quen daquela mandaba disparar e xustificaba asasinatos, mentres outros estaban na rúa loitando por unha liberdade que despois desfrutarían todos.

20 comentários:

  1. Co de sectores antifranquistas que impedían a perpetuación do réxime refíreste ós grupos que conseguiron que Franco non gobernara corenta anos, non? E cando falas da mobilización na rúa loitando pola liberdade, seguro que se che veñen á cabeza as nutridísimas manifestacións que encheron as cidades e vilas galegas e españolas cando o golpe de Estado, non?

    ResponderExcluir
  2. Home, Chami, paréceme un exercicio de demagoxia moi simple iso que dis. Supoño que o dis de coña ou como provocación. Do 39 ao 50 poucas manifestacións puido haber, basicamente porque todos os dirixentes de esquerda e/ou republicanos foran exilados, cuneteados ou mortos alí onde houbo guerra (en Galiza non houbo guerra, só represión desde os primeiros días do alzamento). Os que quedaron estaban no monte, e resistiron como maquis mentres puideron. Non lles daba moito tempo a baixar e organizar manfestacións, que queres que che diga. E creo que o mundo libre, despois de vender á República no 36, estaba máis interesada en gañar a II Guerra Mundial e, despois, en impedir en España unha democracia que -pensaban nos EEUU- podía alinearse co bloque socialista. Nos anos 50 aínda mandaban a xente aos cárceres, caso de Ramón Piñeiro. E dos 60 en diante, simplemente chega con coñecer un pouco de historia de Ferrol, Compostela ou Vigo para saber como se coceron os movementos obreiros antifranquistas, ou algo de ERGA e o nacionalismo estudantil, desde dentro da propia sociedade. Evidentemente de xeito lento e difícil. SE de verdade pensas que era posibel manter unha ditadura nos anos 80 en plena Europa sorprenderíame moito, cando había manifestacións en contra do rexime franquista por todas as capitais europeas. Eu o que digo é que a consecución do rexime democrático actual (aínda que eu non creo que o sexa plenamente) fíxose grazas ás mobilizacións do antifranquismo, que forzaron dar pasos para a reforma do sistema (a opción da esquerda real era a ruptura, non a reforma) e non por xenerosidade de Suárez ou de Rei de España posto por Franco (moito de menos de Fraga e o resto de decmócratas de toda la vida que hoxe deturpan o concepto de democracia desde as filas do PP -e non só-). Non nego o papel que cadaquén xogou no proceso, só digo que é unha operación interesada presentar ao Rei e a Suárez como os líderes que nos trouxeron a democracia. Pois non, sintoo moito. Iso é que o interesa meternos na cabeciña, mais é claramente falso. Os mortos e asasinados nos últimos anos do franquismo(Puig Antich, Ruano, os avogados laboralistas de Atocha) que facían entón máis que opoñerse ao rexime? Os milleiros de persoas que saían ás rúas a protestar polas súas mortes, que facían: manifestacións ou procesións de Semana Santa? Evidentemente había moita xente que non participaba delas, a maioría, e que vivía no franquismo sen pensar politicamente -meus pais, por exemplo- e outros moitos que non só non se opoñían, senón que formaban parte do aparato -como moitos dos dirixentes do PP-. O único que digo é que cadaquén debe admitir de onde vén e que posición xogaba e a que intereses servía. E espero que concordes comigo en que a posición duns era ben máis digna -en termos democráticos- que a doutros. Por moito que escoza.

    ResponderExcluir
  3. Eu digo que a chegada da democracia si chegou polo labor de xente como Suárez, capaz de modificiar o sistema dende dentro. Que se puido facer doutra maneira? Si, claro. Que era inviable una dictadura nos anos 80 en Europa? Evidentemente. Pero non pola presión da sociedade española, feble, sumisa, senón polo contexto internacional. E nese contexto, Suárez tomou decisión difíciles, arrisacadas, como legalizar o Partido Comunista, algo que non era obrigatorio para a Transición, ou non alomenos no momento en que se fixo. Considerar que movementos pequenos, grupúsculos, tiveron unha influencia decisiva no proceso é ser demasiado condescendentes con eles. Foi o propio sistema o que se modificou a si mesmo, non por presións externas. Suárez e o rei viñan do franquismo, claro, de onde ían vir se eran a clase dirixente e iso foi o que lles permitiu pilotar o cambio?
    Outra cousa é que discutamos a conveniencia das leis de punto final á española que firmamos. E outra máis interesante aínda é que agora nos dediquemos a dar leccións de democracia polo mundo adiante.

    ResponderExcluir
  4. 1. Insisto, non nego o papel que xogou Suárez dentro do propio réxime. Evidentemente había duros e brandos, e el xogou un papel importante entre os brandos. Igual que xogou Carrillo no PC, se nos poñemos así. O que digo é que me parece falsear a historia de forma interesada identificar a chegada da democracia co papel dunha ou dúas persoas, ou con ese nucleo dirixente de franquistas reformistas. Penso que o protagonismo foi da propia sociedade e que aínda que o Rexime quixese manterse no tempo xa non podería, porque non se daban as condicións sociais e políticas - a nivel estatal e internacional- para que a Ditadura puidese continuar. En 1976 houbo en todo o Estado máis de 17.000 folgas obreiras. Serían catro gatos, pero xa ves... facían imposíbel manter a aparente normalidade da vida social no último franquismo, evidenciaban a forza da oposición e forzaban a tomar medidas.

    2. Téndese a vender a transición como un proceso magnífico, exemplar e cheo de xenerosidade, dirixido por Suárez co apoio do Rei, e eu nego a maior por completo. Non me parece nada do anterior, e desde logo si penso que tivo un punto determinante (golpe de Estado do 23F)sobre o que aínda hai moito que saber, porque non coñecemos quen estaba detrás pero si as consecuencias: LOHAPA, fin da descentralización e "aggiornamento" da figura do Rei como valedor da democracia. Pero aquí na transición non se pactou entre iguais, senón que se fixo desde a tutelaxe do Exército e dos poderes económicos. Polo demais, legalizar o PC (e o nacionalismo galego, que tamén era ilegal) era absolutamente obrigatorio, porque doutra forma non sería crible internacionalmente ningún suposto avance cara a democracia.

    3. Ti dis que a oposición eran grupúsculos: habería que velo, e en calquer caso era o que podía ser nun contexto de represión, cárcere e falta de liberdades. Aínda así o certo é que en Vitoria, no documental que cito no post, había 4.000 persoas metidas nunha igrexa. Non me parece tanto grupúsculo. Todas as mobilizacións feitas nas Universidades, ou nos complexos navais de Vigo e Ferrol, ou as que houbo en Galiza (Xove, Baldaio, As Encrobas) na transición por exemplo, non eran catro gatos. E por outro lado a participación política directa nunca é masiva, mais si provoca cambios sociais profundos e masivos.

    4. Non me parece nin real nin xusto insinuar que a sociedade "permitiu" 40 anos de franquismo e que o seguiría permitindo se non for por Suárez e o Rei. Lembra quen apoiou o franquismo tacticamente inxectando diñeiro en España (Plan Marshall), lembra o contexto internacional e lembra o que foi a Guerra Civil por exemplo aquí: foron cuneteados todos os dirixentes republicanos (gobernadores civís, altos mandos do Exército republicano, dirixentes sindicais e políticos,...) e todas as persoas destacadas como líderes sociais (moitos médicos, mestres, por exemplo). Como queres que desa sociedade aniquilada xurda oposición, se estaba toda exilada ou morta?

    5. Moito mellor ca min explican e desmontan os mitos da transición Nicolás Sartorius no libro EL FINAL DE LA DICTADURA ou Vicenç Navarro no seu artigo LOS MITOS DE LA TRANSICIÓN. Os dous se poden consultar en google.

    E seis, xa te chamarei á tarde para que me contes que tal con Riqui e Paz. Chuchos Pedro J.

    ResponderExcluir
  5. Non creo que a transición fose un proceso perfecto, pero aínda deu para ir tirando, tendo en conta o que puido pasar e no lugar no que nos atopamos agora, non te parece?
    Fin da descentralización tralo 23-F? É que se pode desecentralizar o Estado máis do que está? Non atoparás en Europa moitos exemplos de países máis descentralizados ca este.
    A sociedade española e galega foi seguidista. Contraria ó réxime, pero pouco dada á mobilización. Insisto: Recordas algunha manifa en contra do 23-F?
    Suárez foi o que foi: o presidente que levou país á democracia. O seu estado actual invita á haxiografía e os halagos en exceso, pero tivo un papel importante, decisivo no proceso e non se lle pode negar.
    Do Rei habería moito que falar, e eu, querido amigo, teño que ir de paseo co meu neno.
    A ver cando vés por aquí.

    ResponderExcluir
  6. 1. De acordo en que deu para o que deu, e foi positivo. Só digo que, xustamente por iso, non se mitifique nin se venda como exemplo. Aínda hoxe moitas familias non saben onde están os seus mortos, ti e máis eu contribuímos a través do Estado a financiar a Igrexa Católica, o galego, vasco e catalán está en inferioridade legal que o castelán e Galiza segue sen ter recoñecido o dereito dos seus cidadáns a elexir libremente se queren ser españois ou non. Son exemplos do lado negativo, mais tamén hai -seino e recoñezoo- cousas no positivo.

    2. Si, pódese non só "descentralizar", senón ir ao grao do asunto: recoñecer o carácter plurinacional do Estado, e sen que iso supoña rompelo, por certo. Posibilidades: un modelo federal asimétrico, por exemplo, do que ten falado mesmo xente do PSOE e de IU. Plenamente democrático e posíbel: galegos de nación, españois de cidadanía estatal. (Ollo, non digo que sexa a miña opción, digo que SI É POSÍBEL)

    3. Non recordo, tiña 5 aniños e estaba ocupado en mirar para os coscos. Pero El Mundo de Pedro Jota di que en Madrid ao día seguinte saíron 1.200.000 persoas á rúa para manifestarse en contra do golpe.

    4. Totalmente de acordo. Só que non foi el que fixo posible a democracia, senón quen estaba ao fornte do Goberno e xestionou o proceso.

    5. Efectivamente, e paréceme moi ben.

    6. O xoves, seguramente. Falamos á tarde, Cebrián.

    ResponderExcluir
  7. Le o prólogo do libro do pesado de Cercas sobre o 23-F. Non está mal. Se non me parecera tan cansino, igual o compraba

    ResponderExcluir
  8. Ao argumento de que o contexto internacional ou a descomposición interna do réxime foron claves para o seu fin non o nego por obvio, pero hai que explicar por que acontecen as cousas. É pura física: vectores con traxectorias converxentes nun punto dan unha resultante, cunha forza e cunha dirección diferente á inicial de cada vector. Pero por favor, teñamos claro de onde ven cada un... Ainda hoxe moita xente daquela comenta que se o franquismo tivese durado un pouco máis igual a cousa non era tan controlada... A máxima "renovarse ou morrer" foi certa, pero reparemos nas causas, non só nas evidencias.

    Non podo resistir a esta altura da polémica (o 23-F) entrar a machada.

    Non é trola; daquela vivía na Agualada, parroquia do concello de Coristanco, onde daba clase miña nai, por certo, posteriormente acosada por inspección educativa por dar as aulas en galego. Pois iso, que meu pai traballaba en Lugo e viña as fins de semana. Daquela andaba tamén montando as comisións labregas por aí adiante (hoxe SLG, D.E.P.) e viña a fin de semana. Sopláronlle daquela que seu irmán estaba nunha lista negra no Goberno Civil de Lugo e que era mellor que el tamén ficase escondido fora de Lugo por se tamén ían por el. O caso é que lembro perfectamente facérseme raro o feito de ver a meu pai pola casa un día de escola. Ainda hoxe, cada vez que emiten as imaxes de Tejero entrando no Congreso estremézome, non só polo feito que representa ver un golpe de estado, senón porque aquela tarde a meu pai, de estar a xogar comigo no salón, cambioulle o semblante ante a tv, co medo na cara, como creo que nunca lle vin desde entón. Todo pasou en horas pero si, o 23F afectoume, pasou por min, dalgunha maneira, e co paso dos anos, axudoume a comprender o que puido ter sido a dictadura, e desde logo o terror que vin na cara de meu pai aquel día dime que non eran os "sectores antifranquistas que impedían a perpetuación do réxime" catro gatos, era pobo, autoorganizado, tentando erguer o facho da liberdade, da xustiza. "Se estirem tots ella caurrá..."

    ResponderExcluir
  9. (Xa redactei antes un longo comentario a este post e, sen que saiba por que, non fun capaz de envialo. Como son algo nogallán, farei unha versión abreviada).

    Tiña relación con este fragmento do amigo Adrián:

    "É que se pode desecentralizar o Estado máis do que está? Non atoparás en Europa moitos exemplos de países máis descentralizados ca este"

    Férveme o sangue cada vez que oio esta afirmación que, de tanto que a repetiu Aznar no seu momento, parece que asentou na cabeciña da xente.

    Poñemos exemplos: Alemaña, Bélxica, Suíza, ... ¿fan falta máis?

    Falemos dun só: Alemaña.
    A cursi de Esperancita, sendo Ministra de Cultura -manda güevos!- dicía que "no todos los niños españoles estudian la misma historia y eso no puede ser". Non sei se era Fernando VII ou quen carallo era o que non o deixaba durmir. O certo é que o poder central en España decide máis do 50% do currículo educativo e as comunidades autónomas o resto.

    En Alemaña cada Estado non só decide o currículo de Historia, senón que decide TODAS as materias que se imparten e decide tamén CANTOS ANOS dura cada etapa educativa. Deste xeito, por exemplo, no estado de Berlín a ensinanza obrigatoria dura un ano máis ca nos limítrofes. O ÚNICO que están obrigados a estudar todos os alumnos de Alemaña é o tema do nazismo; o resto decídeo absolutamente todo cada un dos estados. Loxicamente, moitos contidos coinciden, pero poderían non coincidir.
    Falo de Alemaña, pero podería falar doutros países.
    Outro aspecto que debemos ter en conta é que as comparacións deben facerse entre contextos similares. Non pretenderemos que se descentralice moito máis Noruega, por exemplo, porque xa se descentralizou abondo cando se independzou de Dinamarca. E tampouco lle vexo moito xeito de descentralizarse a Malta, Mónaco ou o Vaticano. Pero son realidades que pouco cadran coa nosa.

    ResponderExcluir
  10. Outra cousiña máis, con respecto ó post:
    Teño as miñas dúbidas con respecto a que nos anos 80 non fose posible manter unha Ditadura en España.
    Sempre me preguntei que pasaría se Franco tivese unha saúde de ferro e durase 10 ou 15 anos máis. Moito me temo que a ditadura morrería con el.
    Sinceramente, admiro moito máis o final da ditadura portuguesa.

    ResponderExcluir
  11. Para min o importante neste tema é:

    1. poñer en evidencia ou, como está de moda dicir agora no nacionalismo, "desvendar" a operación que houbo primeiro de mitificación da transición (vendida como modélica e exemplar urbi et orbe) e despois da figura do Rei (que o propio PSOE se encargou de asumir mesmo máis que a dereita), e moi especialmente a partir do 23F. (E digo isto á marxe de que penso que o debate monarquía-república non é prioritario neste momento, basicamente porque á xente lle importa bastante pouco).

    2. efectivamente, deixar claro que aquí todo o mundo ten pasado. O duns era a loita pola democracia (con máis ou menos eficacia), o doutros a comodidade dentro dela.

    3. evidenciar como mentres no antifranquismo as liberdades que a meirande parte da oposición pedían incluían o recoñecemento da plurinacionalidade do Estado, no proceso da transición houbo un pacto entre os que viñan do reformismo franquista co PSOE e co PC para pechar a man xusto por ese lado, e moi especialmente despois do 23F. (Para Aznar mesmo o proceso da transición fora excesivo, e por iso desde FAES se acuñara aquela teoría da necesidade dunha "segunda transición" en sentido involucionista).

    Polo demais, non deixedes de ver o documental se tedes ocasión, e moitas apertas a todos!

    ResponderExcluir
  12. Ah, esquecíaseme. Sobre o tema de se era posíbel ou non manter a ditadura nos 80, non o teño claro. Eu penso que ao capital español, por moi socioloxica e ideoloxicamente franquista que fose, interesáballe entrar dentro do sistema económico europeo a través da CEE, que nunha foi -nin é- máis que iso: un mercado común europeo, deseñado en función dos intereses do capital e non das persoas nin das sociedades que conforman Europa. Ao mesmo tempo, como é obvio, tamén ao capital europeo lle interesaba ampliar territorios onde expandirse. Xa que logo, penso que aquí a ideoloxía e o modelo de Estado sería claramente superestrutura, e que o que determinaría a mudanza serían os intereses da base económica e de que a controlaba.

    Aínda así, e sen ánimo de abrir novos temas, o caso español sempre me resultou sorprendente, aínda hoxe. Chámame a atención como son capaces de xunguir neoliberalismo a ultranza con conservadurismo moral e confesional, e tamén a súa incapacidade para romper o cordón umbilical ideolóxico (catolicismo, idea cultural, lingüística e política de España, etc). Comparemos a dereita española (de pasado franquista)coa francesa, alemana ou inglesa, que loitaron contra o fascismo.

    ResponderExcluir
  13. Sershow. Non digo que non houbese un pobo "tentando erguer o facho da liberdade, da xustiza". Digo que eses grupos non eran representativos de toda España e que ese labor que denvolveron non foi en absoluto decisivo para botar abaixo o réxime.
    Suso. Citaches tres países. Igual parécenche moitos dentro dun consxunto de corenta. A min non. En todo caso, a cuestión non é esa, senón se o golpe parou a descentralización. Eu creo que non. Estou convencido. Igual alguén cre posible pasar dun réxime dictatorial e centralista a un federalismo asimétrico en menos de dez anos. A min non mo parece. Creo que se desecentralizou máis do que ninguén podía imaxinar antes da morte de Franco.
    Sobre se era posible manter o franquismo nos 80... O franquismo non, pero un ´rexime dictatorial creo que si. Se Armada convence a Tejero do goberno de concentración nacional, habería que ver como faciamos para sacar ós militares do poder.
    Xavier. A TRansición non foi modélica, pero non creo que debamos flaxelarnos tendo en conta os resultados. Todo o mundo ten pasado. Claro que o ten. Como ía pilotar a Transición un tipo que non viñera do franquismo? Que esperabas a un comunista de presidente? Pero foi ese franquistao que impulsou a lei de rofrma política e demais que permitiron que no ano 77 xa se pudiera votar en liberade, ano e medio despois de que morrera Franco. Repito: ano e medio. Foi un pacto de reforma, certo, pero que acabou con eleccións. Non sabemos a onde nos tería levado a opción da ruptura. Igual teriamos agora un estado plurinacional, ou incluso algunha escisión, ou inlcuo outra guerra civil. A opción da guerra civil parécenos agora imposible. Non tiña uso de razón naquela época, pero habería que velo.
    Sobre o peso dos sectores económicos... Se EE UU nos aceptou a finais dos 50 xustamente por intereses que ían máis aló da liberdade e a democracia, non creo que unha dictadura fose ser un impediemento falando de cartos.

    ResponderExcluir
  14. A verdade, é que onte vin que estaba tan interesante e animado este debate virtual qeu escribira algo, pero por causas alleas, non din subido a mensaxe. Co cal, agora despois de terse sintroducido novas cousas, quero facer varias apreciacións ou reflexións. A transición española foi cómo foi ( reformista) e non revolucionaria ou trasnformadora ( como nos houbera gustado a outras) porque o Estado viña dun réxime duro, onde por unha banda o medo instaurose nas persoas ( aqueles/as que vivian comodamente, pero que non querían posicionarse porque non estaban dispostas/os a sufrir ou porque non tiñan as cousas mais claras, e aplicaban a máxima de mais vale o malo coñecido...)e polos e polas que loitaron activmente durante o rexime franquista. Aqules/as que deixaron as suas vida por defender unha sociedade mais xusta, aquels/as que separaron familiar por fuxir, que tiveron que abandoar os seus.. aqueles e aquelas que non foron poucos. E grazas ao mantemento de posturas opostas ao sistema e a artellarse un movimento de resposta social conseguise o que estamos a viver agora, unha suposta democracia ( digo suposta porque ais o penso, iso daría para debatir moito). Ben é certo, que hai liberdade de expresión e opinión e mais dereitos que nos amparan. A mudanza dun sistema a outro, como decía antes foi asi, seguramente porque a cidadania ( gran parte dela ) non estaba preparada para que acontecera un cambio radical, e queria a toda costa evitar o sufrimento.Eu creo que o cambio iase a dar de todas, todas. En todo porceso histórico son as causas esóxenaso ámbito europeo e internacional) e as endóxenas ( a resistencia e forte loita social que estaba a organizarse) a que propiciou ese feito. Que agoara, se queira mitificar, e poñerlle nomes aos bós e aos malos. Pois ben, non creo que sexa culpa dos seres humans que tendemos a acutar ais, senón que o propio sistema nos educa para que valoremos os acontecementos cómo mais lle convén para perdurar no seu papel de sistema que crea diferencias e xerarquias entre persoas e pobos. Eu penso, que nos 80, ainda que Franco non morrera, non seguría o rexime, o que tamén me pregunto é cómo sería agora Galiza, cómo estaría configurado o Estado se non se pactase esa revolución tranquila. Iso influirá no que dis Xavier, da incapacidade da dereita para ropmer o cordon ?? Non o sei, pero si pode ser que eses feitos, o non dar pasos adainte fixeran desta sociedade( da española, agravandose no caso galego e exceptuando aos vascos ) unha sociedade mais sumisa e que se adapta aos cambios sen protestar, sen erixir a sua alternativa!! Eviedentemente, respecto á descentralización do Estado da que falades, só é unha cuestión de vontade, na que no seu dia os partidos tanto de dereitas como de esqeurdas (PC) non quixeron apostar! e siguen sen apostar por ela!! ou atreveriame a decir, que nos últimos tempos está a haber unha involución nese tema, e xa nin sequera se respeta nin a diversidade cultural, nin linuística dos diferetnes territorios do Estado. As veces, sóname a Reconquista do Estado !!
    Pois xa me psaras a peli Xavi!!

    ResponderExcluir
  15. Dá gusto o nivel do debate e o interese das aportacións. Chuchos a todos e toda (Luísa :)
    Xavier

    ResponderExcluir
  16. Adrián,
    Estou de acordo contigo en todo menos na valoración que fas da cantidade de países. Precisamente se hai 40 é porque houbo descentralización, e foi tal que para moitos supuxo a independencia.

    O que eu che dicía: hai que comparar casos similares, e salvo Francia e Italia non creo que haxa outros semellantes a España en diversidade e que estean menos descentralizados.

    ResponderExcluir
  17. Creo que isto só se pode solucionar con chupitos

    ResponderExcluir
  18. Adrián, estou de acordo no dos chupitos, sempre e cando aceptes que os chupitos son tamén unha descentralización das copas tradicionais.

    Apertas
    Suso

    ResponderExcluir
  19. Lerei o prólogo de Cercas no libro ese, do que por certo falaron hoxe na TVG. Pero bótalle un ollo ao libro de Sartorius. Levareiche mañá para Pontevedra un libriño, xa verás. Polo demais, apúntome aos chupitos descentralizados no Ribadeo periférico e popular.

    ResponderExcluir

Comentarios